Twarz sprzed miliona lat
Wszystko zaczęło się w hiszpańskiej Atapuerca. To tu, w latach 90., zespół José Maríi Bermúdeza de Castro odkrył szczątki, które nie pasowały do żadnego znanego gatunku.
Czaszki, żuchwy i zęby miały archaiczne cechy Homo erectus, ale jednocześnie zaskakująco nowoczesną twarz – delikatną, ludzką, niemal współczesną.
Tak narodziła się nazwa Homo antecessor – „człowiek poprzednik”.
Żył w Europie ponad milion lat temu i był jednym z pierwszych ludzi, którzy opuścili Afrykę. Miał mózg o pojemności około 1000 cm³, używał prostych narzędzi z kamienia i potrafił przystosować się do zmiennych warunków klimatycznych.
Odkrycia w Gran Dolina i Sierra de Burgos
W jaskini Gran Dolina archeolodzy znaleźli szczątki co najmniej ośmiu osobników, w tym dzieci. Na ich kościach widać ślady cięć – świadectwo kanibalizmu sprzed 800 000 lat.
To nie przypadkowe zranienia, ale precyzyjne cięcia – identyczne jak na kościach zwierząt obrabianych na mięso. Czy chodziło o rytuał? O przetrwanie? Nie wiemy. Ale to właśnie te ślady pokazują, że Homo antecessor był już istotą myślącą, zdolną do planowania i działania w grupie.
Nieopodal, w jaskini Sima del Elefante, znaleziono jeszcze starsze szczątki – około 1,3 miliona lat. To fragmenty twarzy i kości, nazwane roboczo „Pink”. Należą prawdopodobnie do wcześniejszej populacji, z której mógł się wyłonić Homo antecessor.
W tym samym miejscu odkryto narzędzia z kwarcu i krzemienia, a także kości zwierząt z nacięciami – kolejne dowody, że wczesni ludzie potrafili obrabiać mięso.
Najstarsze ślady w północnej Europie
Na drugim końcu kontynentu, w brytyjskim Happisburgh, morze odsłoniło coś niesamowitego – ślady ludzkich stóp sprzed 850 000 lat.
Zostały odciśnięte w osadach dawnej rzeki, w miejscu, gdzie wczesne hominidy chodziły po błocie, być może całą rodziną. Obok śladów odkryto narzędzia z krzemienia.
To najstarsze ludzkie ślady poza Afryką – prawdopodobnie należące do tej samej linii, co Homo antecessor.
Jak udało im się przetrwać w chłodnym klimacie północnej Europy bez ognia? Być może polowali sezonowo, a może migrowali, podążając za stadami zwierząt. W każdym razie – byli tu o setki tysięcy lat wcześniej, niż sądzono.
Proteiny zamiast DNA – odkrycie, które zmieniło naukę
Z kości Homo antecessor nie udało się wydobyć DNA – po milionie lat nie przetrwało nic. Ale w 2020 roku zespół z Kopenhagi dokonał czegoś niezwykłego: odczytał sekwencje białek z zębiny.
To najstarsze dane molekularne człowieka w historii – starsze niż jakiekolwiek DNA Neandertalczyka.
Porównując sekwencje aminokwasów, naukowcy odkryli, że Homo antecessor był blisko spokrewniony z ostatnim wspólnym przodkiem Homo sapiens, Neandertalczyków i Denisowian.
Nie był więc naszym pradziadkiem, ale bliskim kuzynem wspólnego przodka – gatunkiem stojącym tuż obok głównej linii ewolucyjnej człowieka.
Pierwszy Europejczyk
To, co czyni Homo antecessor tak fascynującym, to jego pozycja pomiędzy światami:
między Afryką a Europą,
między zwierzęciem a człowiekiem,
między przetrwaniem a kulturą.
Był pierwszym Europejczykiem, który zostawił po sobie ślady – fizyczne, archeologiczne i molekularne.
Nie zbudował miast, nie malował w jaskiniach, ale dzięki niemu wiemy, skąd przyszliśmy i jak daleko zaszliśmy.
Dziedzictwo Homo antecessor
Gdy dziś patrzymy na skały Atapuerca, widzimy nie tylko wykopaliska – widzimy początek ludzkiej obecności w Europie.
Jego białka przetrwały milion lat, choć DNA dawno się rozpadło. To niemal metafora: człowiek znika, ale jego ślady – i jego wpływ – pozostają.
Bibliografia:
- Welker, F. et al. (2020), The dental proteome of Homo antecessor, Nature, 580(7802), 235–238.
- Carbonell, E., Bermúdez de Castro, J. M., Arsuaga, J. L. (2017), The Pleistocene site of Atapuerca. Elsevier.
- British Museum (2024), First pioneers of northern Europe – Happisburgh project.
- Stringer, C. (2022), The origin and evolution of Homo in Europe. Nature Ecology & Evolution, 6, 234–247.
- National Geographic (2025), 850,000-year-old child bones reveal early cannibalism in Europe.
