Jak naprawdę wyglądali Neandertalczycy?

Przez dziesięciolecia wygląd Neandertalczyków był przedstawiany w sposób uproszczony: jako niskich, masywnych ludzi o krzaczastych brwiach i ciemnym owłosieniu. Dziś dzięki analizie starożytnego DNA wiemy, że rzeczywistość była o wiele bardziej złożona. Neandertalczycy nie tylko różnili się anatomicznie od Homo sapiens, ale także wykazywali zróżnicowanie w cechach pigmentacyjnych, takich jak kolor skóry, włosów i oczu – i to w sposób, który zaskakuje współczesnych naukowców.

Anatomia Neandertalczyków – baza pod wygląd zewnętrzny

Zacznijmy od sylwetki. Neandertalczycy (Homo neanderthalensis) mieli:

krępą, muskularną budowę,
niskie, szerokie ciała,
masywne kości,
duże nosy i wydatne łuki brwiowe,
stosunkowo płaskie twarze,
niskie czoła i silnie rozwinięte mięśnie szczękowe.

Byli przystosowani do przetrwania w surowych warunkach epoki lodowcowej – a ich ciała znakomicie zatrzymywały ciepło.

Samotny Neandertalczyk w lesie, jego charakterystyczny wygląd to krępa budowa ciała, szerokie barki, wydatne łuki brwiowe i szeroki nos, ubrany. Obraz stworzony przez AI. — Neandertalczyk wędrujący samotnie przez pradawny las – realistyczna, AI-generowana scena, która ukazuje, jak mogli wyglądać neandertalczycy. Wygląd postaci odzwierciedla typowe cechy gatunku: krępą sylwetkę, szeroki nos i masywne rysy twarzy.

czy Neandertalczycy mieli jasną skórę?

Odpowiedź brzmi: prawdopodobnie tak, jednak odpowiadały za to inne mutacje niż te, które występują u Homo sapiens.

Współczesny człowiek europejski zawdzięcza jasną pigmentację skóry mutacjom w określonych genach. Należą do nich między innymi SLC24A5 (wariant rs1426654 A), SLC45A2 (wariant rs16891982 G) oraz TYR, czyli gen kodujący tyrozynazę, enzym odpowiedzialny za produkcję melaniny.

U Neandertalczyków również odkryto warianty genów wpływające na pigmentację skóry, jednak różniły się one lokalizacją i sekwencją od tych występujących u Homo sapiens. Dobrym przykładem jest gen MC1R, związany z kolorem włosów, a pośrednio także skóry. U niektórych Neandertalczyków zidentyfikowano mutację p.Val92Met, która nie występuje u współczesnych ludzi, ale najprawdopodobniej przyczyniała się do rozjaśnienia zarówno skóry, jak i włosów.

Oznacza to, że jasna skóra mogła pojawić się u Neandertalczyków niezależnie, jako odrębna adaptacja do życia w północnych szerokościach geograficznych. Zjawisko to określane jest mianem konwergencji ewolucyjnej.

Czy Neandertalczycy byli rudzi?

Badania przeprowadzone na szczątkach Neandertalczyków z El Sidrón (Hiszpania) i Mezmajskaja (Kaukaz) wykazały obecność mutacji we wspomnialnym wyżej genie MC1R, która u Homo sapiens jest odpowiedzialna za rudy kolor włosów i bardzo jasną skórę.

Co ciekawe, mutacja ta nie była taka sama jak ta, którą mają współcześni ludzie o rudych włosach. Występowała w innym miejscu i miała inną sekwencję nukleotydową, ale wywoływała podobny efekt fenotypowy – jasny kolor włosów i skóry.

Oznacza to, że niektórzy Neandertalczycy rzeczywiście mogli być rudzi, a ich wygląd mogł się różnić nawet w obrębie jednej populacji.

Grupa Neandertalczyków przemierza ośnieżone góry; ich wygląd jest zróżnicowany kobieta z rudymi włosami i jasną skórą, reszta z brązowymi włosami — Neandertalczycy w drodze przez ośnieżone góry – zróżnicowanie wyglądu w jednej grupie: jasna i śniada skóra, rude oraz brązowe włosy. Obraz stworzony przez AI.

Kolor oczu: dominuje ciemna tęczówka

Jeśli chodzi o jasny kolor oczu, najważniejszą rolę odgrywa mutacja rs12913832 w genie HERC2, która u Homo sapiens odpowiada za niebieski kolor oczu. U Neandertalczyków ta mutacja nie została wykryta – co sugeruje, że większość miała oczy ciemne, zapewne brązowe.

Nie ma jednak pewności, czy inne, nieznane jeszcze warianty genetyczne nie wywoływały u nich różnorodności w kolorze oczu. Możliwe jest, że u niektórych Neandertalczyków występowały rzadkie fenotypy – np. jasna skóra i ciemne oczy, jak ma to miejsce u wielu współczesnych ludzi w Europie Środkowej i Wschodniej.

Różnorodność między populacjami Neandertalczyków

Warto pamiętać, że Neandertalczycy zasiedlali ogromne obszary Eurazji – od Atlantyku po Syberię. W związku z tym istniały między nimi różnice regionalne w wyglądzie:

Populacje z zachodniej Europy (np. Francja, Hiszpania) mogły mieć ciemniejszą skórę i włosy,
Populacje z północy i wschodu (np. Kaukaz, Syberia) mogły mieć jaśniejszą pigmentację, jako przystosowanie do mniejszego nasłonecznienia.

To oznacza, że wygląd Neandertalczyka mógł różnić się w zależności od miejsca i czasu życia.

Podsumowanie

Wygląd Neandertalczyków to temat dużo bardziej złożony, niż dawniej przypuszczano. Choć ich budowa ciała była masywna i dostosowana do zimna, to pod względem pigmentacji wykazywali dużą różnorodność. Ich jasna skóra i rude włosy mogły być skutkiem zupełnie innych mutacji genetycznych niż u Homo sapiens, a oczy – zazwyczaj ciemne – mogły w rzadkich przypadkach przybierać inne kolory. To, co kiedyś wydawało się oczywiste, dziś staje się fascynującym przykładem niezależnej ewolucji podobnych cech u różnych gatunków człowieka.

Bibliografia

Lalueza-Fox, C. et al. (2007). A melanocortin 1 receptor allele suggests varying pigmentation among Neanderthals. Science, 318(5855), 1453–1455.
Prüfer, K. et al. (2014). The complete genome sequence of a Neanderthal from the Altai Mountains. Nature, 505(7481), 43–49.
Dannemann, M., & Kelso, J. (2017). The contribution of Neanderthals to phenotypic variation in modern humans. The American Journal of Human Genetics, 101(4), 578–589.
Sankararaman, S. et al. (2014). The genomic landscape of Neanderthal ancestry in present-day humans. Nature, 507(7492), 354–357.
Vernot, B., & Akey, J. M. (2014). Resurrecting surviving Neandertal lineages from modern human genomes. Science, 343(6174), 1017–1021.