W grudniu 2024 roku międzynarodowy zespół naukowców ogłosił wyniki badań nad szczątkami z jaskini Ranis w niemieckiej Turyngii. Datowanie wykazało, że szczątki te pochodzą sprzed około 45 tysięcy lat, co czyni je jednymi z najstarszych pewnie datowanych Homo sapiens na kontynencie europejskim. Trzy lata wcześniej, w 2021 roku, opublikowano analizę genomu kobiety ze Zlatý kůň – datowanej na podobny okres.
Obie lokalizacje położone są w Europie Środkowej, w odległości kilkuset kilometrów. Mimo to badania genetyczne wykazały, że istniały między tymi osobnikami powiązania rodzinne. Część ludzi z Ranis była ze sobą blisko spokrewniona. Zidentyfikowano parę matka–córka, a pozostali tworzyli grupę kuzynów i dalszych krewnych. Co więcej, niektórzy z nich byli spokrewnieni w piątym lub szóstym stopniu z kobietą ze Zlatý kůň. Wskazuje na wspólnego przodka sprzed zaledwie kilku pokoleń.
Kim byli ci ludzie?
Zarówno ludzie z Ranis, jak i kobieta ze Zlatý kůň należeli do jednej z najwcześniejszych fal Homo sapiens, które dotarły do Europy. Odkrycia z Ranis i Zlatý kůň potwierdzają, że Homo sapiens pojawił się w Europie wcześniej, niż długo sądzono, i że te grupy nie były od siebie odizolowane.
Ludzie ci żyli w niewielkich, wędrownych grupach łowiecko-zbierackich, które potrafiły przemieszczać się na znaczne odległości. Co więcej, ich styl życia był dostosowany do surowych warunków epoki lodowcowej. Używali narzędzi kamiennych, prawdopodobnie polowali na duże ssaki, a także korzystali z ognia. Choć nie zachowały się po nich żadne formy pisma czy sztuki, ich obecność i genomy mówią nam bardzo wiele o ich świecie.
Co mówią geny?
Najważniejsze wnioski z badań genetycznych to:
- Czas pojawienia się Homo sapiens w Europie sięga co najmniej 45 tysięcy lat temu.
- Osobniki z Ranis tworzyły społeczność rodzinną – to nie przypadkowy zbiór szczątków.
- Część z nich była spokrewniona z kobietą ze Zlatý kůň, mimo dzielącej ich odległości.
To pokazuje, że wczesne populacje Homo sapiens były bardziej mobilne i lepiej zorganizowane, niż wcześniej sądzono. Dzięki genomice jesteśmy w stanie zidentyfikować stopień pokrewieństwa nawet między osobami oddalonymi o setki kilometrów i tysiące lat.
Czy byli naszymi przodkami?
Choć ludzie z Ranis i Zlatý kůň żyli w Europie dziesiątki tysięcy lat temu, nie znaleziono śladów ich DNA we współczesnych populacjach. To może oznaczać, że ich linie genetyczne wygasły albo że zostały zdominowane przez późniejsze fale migracyjne Homo sapiens, które napłynęły do Europy około 40–35 tysięcy lat temu. Nie oznacza to jednak, że ich historia była ślepą uliczką. Być może ich dziedzictwo przetrwało w bardzo rozproszony sposób, trudny dziś do wykrycia.
Warto pamiętać, że brak ciągłości genetycznej nie oznacza braku znaczenia kulturowego czy biologicznego. Wczesne populacje mogły wpływać na rozwój technologii, stylów życia czy strategii przetrwania, które później przejęły inne grupy Homo sapiens.
Najstarsze DNA Homo sapiens poza Europą
Dla porównania: najstarsze zsekwencjonowane DNA Homo sapiens poza Europą pochodzi z jaskini Tianyuan w Chinach. Tam około 40 000 lat temu żył człowiek, którego szczątki zachowały się na tyle dobrze, że w 2013 roku udało się odczytać jego genom.
W Afryce – kolebce naszego gatunku – nie udało się do tej pory zsekwencjonować tak starych genomów. Jest to spowodowane warunkami klimatycznymi, które nie sprzyjają zachowaniu DNA. Szczątki takie jak z Jebel Irhoud (Maroko) czy Omo Kibish (Etiopia) są znacznie starsze (nawet 300 tysięcy lat), ale niestety nie zawierają zachowanego materiału genetycznego.
Co dalej?
Odkrycia z Ranis i Zlatý kůň to dopiero początek. Naukowcy spodziewają się, że kolejne badania przyniosą nowe informacje o migracjach, kontaktach między grupami, a także ewolucji naszego gatunku. Coraz więcej stanowisk archeologicznych jest przeszukiwanych pod kątem obecności starożytnego DNA, a techniki analityczne stale się rozwijają. Każde nowe odkrycie zmienia sposób, w jaki patrzymy na naszych przodków oraz na samych siebie.
Bibliografia
- Bergström, A., Hajdinjak, M., Heintzman, P. D. et al. (2024). The oldest high-coverage genomes of Homo sapiens from Europe reveal deep population structure. Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology. https://www.mpg.de/23820703
- Prüfer, K., Hajdinjak, M. et al. (2021). A genome sequence from a modern human skull over 45,000 years old from Zlatý kůň cave in Czechia. Nature Ecology & Evolution.
- Posth, C., Wißing, C., Kitagawa, K. et al. (2023). Palaeogenomics of Upper Palaeolithic humans reveals deep roots of modern Eurasians. Nature 615, 112–120. https://doi.org/10.1038/s41586-023-05726-0
- Fu, Q. et al. (2013). DNA analysis of an early modern human from Tianyuan Cave, China. PNAS. https://doi.org/10.1073/pnas.1221359110
